مترادفات عقل

عقل در لغت لفظي عربي است که معادل فارسي آن همان خرد، انديشه، فهم، معرفت و گاهي نيز به معناي هوش آمده است، جالب اينکه بدانيم خود کلمه عقل بطور اسمي در قرآن نيامده و فقط به صورت افعالي مثل « تعقلون، يعقلون، تعقل، عقلوه» آمده است، اما اين کلمه بيشتر به معناي قوه ادراک و فهم اشياء، بر وجه حقيقي آنها آمده. که در اين خصوص با توجه به آيات متعددي که قرآن به آن اشاره دارد، انسان را بيش از 48 بار به تعقل و 17 بار نيز به تفکر دعوت کرده است.

کلمات هم خانواده عقل
 

عقل در زبان قرآن به اعتباري نهيه، حجر، قلب، لب نيز ناميده شده است.
الف، نُهيَه:
کلمه نهيه مفرد نهي است و بدين جهت نهيه ناميده شده است که انسان را از ارتکاب اعمال قبيح بر حذر داشته و به معناي عقول است، قرآن کريم در آيه شريفه 54، سوره طه مي فرمايد:« ... ان في ذلک لايات لاولي النهي...» راستي در آنچه گفته شد نشانه هايي براي صاحبان عقل است.
ب، حجر:
حجر را گاهي عقل معني کرده اند، عقل را به اعتبار نگهدارندگي آن حجر گويند که انسان را از اجابت خواسته هاي نفساني باز مي دارد. قرآن کريم در سوره فجر( آيه شريفه 5) در اين رابطه مي فرمايد:« هل في ذلک قسم لذي حجر» آيا براي خردمند در اين سوگندي است.
ج، لب:
لب در لغت به معناي عقل خالص و پاک شده است، و از تعابير ديگري است که در قرآن به معناي عقل به کار رفته است، همين واژه لب است که غالباً به صورت جمع و با ترکيب زيباي اولوالالباب در آيات قرآن کريم به چشم مي خورد.
د، قلب:
از ديگر کلماتي که گاهي در قرآن کريم به معناي عقل بکار رفته است قلب مي باشد.
قرآن کريم در اين خصوص مي فرمايد:« افلم يسيروا في الارض فتکون لهم قلوب يعقلون بها...» ( سوره حج، آيه 46) آيا در زمين سير نکردند، پس قلبهايي داشته باشند که با آن تعقل کنند. که منظور از قلبها در اين آيه همان عقلها مي باشد.
به تعبير قرآن کريم مرکز تعقل انسان همان قلب اوست.« ان في ذلک لذکري لمن کان له قلب او القي السمع و هو شهيد» قطعاً، در سرگذشت پيشينيان تذکر و اندرز است، براي آن کسي که عقل دارد، يا گوش فرا دهد و حاضر باشد.( سوره ق، آيه 37)
بررسي کلمات فوق نشان مي دهد که عقل در قرآن کريم به اعتبارات گوناگون با نام هاي مختلفي خوانده شده است که خود نيز از معجزات لفظي قرآن است . بطور کلي در قرآن کريم خداوند، خود بارها، از خردمندان ياد کرده است، که گاه آنها را مخاطب خود قرار داده و گاه نيز آنها را به خاطر سخن سنج بودنشان مژده داده است.
منبع:نشريه بشارت شماره 75